مجله بلورشناسی و کانی شناسی ایران

مجموعه افیولیتی جنوب دریای خزر یک قطعه باقیمانده از لیتوسفر اقیانوسی کرتاسه پایانی در شمال ایران است. سنگ­های این مجموعه، زنجیره نسبتاً کاملی است که از پایین به بالا به ترتیب عبارتند از: کومولاهای اولترامافیک، گابروهای لایه­ای، گابروهای توده­ای، مجموعه­های دایکی وگدازه­های آتشفشانی که با آهک­های میان دریایی کرتاسه پایانی(کامپانین - مائستریشتین) پوشیده شده­اند. سنگ­های انباشتی اولترامافیک اساساً دونیت، ورلیت، الیوین­کلینوپیروکسنیت و کلینوپیروکسنیت را شامل می­شوند. بررسی­های سنگ­شناختی نشان می­دهند که ترتیب تبلور در انباشتی­های اولترامافیک عبارتند از: الیوین(کمی به صورت محبوس در کلینوپیروکسن باMg# بالا) + کلینوپیروکسن (انباشت با Mg# بالا) + الیوین (میان انباشت (Intercumulus) با Mg# پایین). شیمی کانی­ها در انباشت­های اولترامافیک مغایر با تفریق بلوری از یک ماگمای بازالتی در پشته میان اقیانوسی در فشار پایین است. حضور کلینوپیروکسن­های با Mg# بالا (90-81) به عنوان اولین فاز تفریقی، ترکیب یکنواخت کلینوپیروکسن­ها، نبود منطقه­بندی در این کانی­ها و نیز پلاژیوکلاز در این سنگ­ها معرف تفریق بلور در فشارهای متوسط تا بالا از یک آبگون بازالتی اولیه است. مجموع داده­های ژئوشیمیایی و کانی­شناختی، تمایز انباشت­های اولترامافیک از سنگ­های پشته­های میان اقیانوسی را نشان می­دهند. ترکیب کلینوپیروکسن­ها نشاندهنده این است که سنگ­های اولترامافیک افیولیت جنوب دریای خزر از یک ماگمای بازالتی در یک منطقه فرافرورانشی قوسی تشکیل شده­اند.