مجله بلورشناسی و کانی شناسی ایران

در سازندهای ابرسج و قلی شمال و جنوب‎غربی شاهرود، رخنمون‎هایی از سنگ‎های آذرین به سن اردوویسین فوقانی به صورت گدازه‎ بازالتی، دایک و سیل‎ میکروگابرویی دیده می­شوند. این سنگ­ها دارای ترکیب بازالت، تراکی بازالت و تراکی آندزیت بازالتی با ماهیت قلیایی هستند. الگوهای قرارگیری موازی آن­ها در نمودارهای بهنجار شده نسبت به گوشته اولیه­ی و کندریت نشان دهنده‎ خاستگاه مشترک این سنگ­ها و نقش تبلور جدایشی در تشکیل آن­هاست. در نمودارهای مختلف، تمایز محیط زمین‎ساختی، این سنگ­ها در گستره­ی بازالت‎های قلیایی وابسته به کافت درون قاره‎ای قرار می­گیرند. این جایگاه با جغرافیای دیرین پالئوزوئیک زیرین البرز (وجود کافت درون قاره‎ای پالئوتتیس توران) در زمان اردوویسین- سیلورین همخوانی دارد. بررسی‎های ژئوشیمیایی نشان می‎دهند که ماگمای تشکیل دهنده­ی‎ این سنگ‎های بازالتی از ذوب بخشی 14 تا 16 درصدی یک خاستگاه گوشته­ی‎ استنوسفری غنی شده گارنت پریدوتیتی (شبیه منابع OIB)، در اعماق 100 تا 110 کیلومتری حاصل شده است. این ماگما در خلال صعود به سطح زمین با پوسته­ی قاره‎ای آلایش نیافته است.