آقای ساسان غفاری بیجار، آقای محسن آروین، خانم سارا درگاهی،
دوره ۲۹، شماره ۴ - ( ۱۰-۱۴۰۰ )
چکیده
مجموعه آذرین لار در بخش مرکزی پهنه زمین درز سیستان و در فاصله ۲۲ کیلومتری شمال زاهدان رخنمون دارد. این مجموعه دارای تنوعی از سنگهای درونی و نیمهنفوذی تحت اشباع تا اشباع از سیلیس شامل سینیت، نفلین سینیت، شونکینیت، لامپروفیرها و مونزونیتها و سنگهای خروجی شامل توف و برش است. مونزونیتها به صورت تودههایی استوک مانند، در بخشهای جنوب شرقی-جنوبی و شمالی این مجموعه رخنمون دارند. این سنگها با بافت پورفیری و ترکیب کوارتز مونزونیتی و مونزونیتی، دربردارنده فلدسپارهای آلکالن، پلاژیوکلاز، کوارتز، آمفیبول و بیوتیت هستند. مقدار SiO۲، Al۲O۳، K۲O و نسبت K۲O/Na۲O بالا، مونزونیتهای مجموعه آذرین لار را در رده کوارتز مونزونیتهای متالومین اشباع از سیلیس، شوشونیتی و از رده سنگهای پتاسیمدار ایالت رومن قرار داده است. کاهش مقدار FeO، CaO، MnO، TiO۲، P۲O۵ و MgO طی تکامل ماگما، بیانگر تفریق کانیهای مافیک، پلاژیوکلازهای کلسیمدار، آپاتیت و تیتانیت در ماگمای مادر این سنگهاست. بررسیهای زمین شیمیایی نشان میدهد که فرآیند ذوببخشی، در قیاس با پدیده تفریق، اثر بیشتری بر زمینشیمی این سنگها داشته است. سنگ های مونزونیتی در مجموعه آذرین لار دارای غنیشدگی از عناصر خاکی نادر سبک و عناصر LIL (به جز Ba) و تهی شدگی از عناصر HFS (Nb، Ta، Ti و Zr) هستند. ناهنجاریهای منفی Ba، Nb، Ta و Ti و نسبت Ba/Nb بالا در این سنگها ارتباط آنها با فرآیندهای فرورانش را نشان میدهد. مقدار K۲O و نسبت K۲O/Na۲O بالا، نسبت Sr/Y آداکیتی و ارتباط با جایگاه زمینساختی پس از برخوردی، مونزونیتهای مجموعه آذرین لار را در رده آداکیتهای قارهای یا آداکیتهای نوع C قرار داده است. الگوی عناصر خاکی نادر، نسبت Nb/Ta پایین و مشابه پوسته و ارتباط مثبت میان نسبتهای Sr/Y و La/Yb بیانگر ذوب پوسته قارهای تحتانی و دربردارنده آمفیبول است. غلظت بالای Th، ناهنجاری منفی Ce، نسبت Nb/U مشابه با رسوبهای فرورانده، غلظت بالای Ni و عدد منیزیمی (Mg#) بیش از ۴۵ نشان میدهد که نه تنها ماگماهایی با برخی ویژگیهای زمین شیمیایی مشابه رسوبهای فرورانده در تشکیل بخش تحتانی پوسته قارهای نقش داشتهاند، بلکه بخش تحتانی پوسته قارهای نیز ورقهای و جدا شده و ماگمای ناشی از ذوب این بخش، طی صعود، برخی ویژگیهای زمین شیمیایی پریدوتیت را به ارث بردهاند.
