پراش پرتو ایکس (XRD) از دیرباز برای شناسایی نوع کانی‌های رسی مورد استفاده قرار گرفته است. استفاده از این فناوری در شناخت رفتار ریزساختاری خاک­های رسی نیز بسیار مفید است. از آنجا که شدت و موقعیت قله­های پراش پرتو ایکس کانی­های رسی متناسب با چگونگی قرارگیری پولک­ها و تغییر در ضخامت لایه­ی دوگانه­ی آنها تغییر می­کند، این روش می‌تواند تا حدود زیادی بازگو کننده­ی تغییرات رفتاری خاک­های رسی در شرایط مختلف زیست­محیطی باشد. به این منظور، این مقاله به بررسی تأثیر ظرفیت و غلظت کاتیون­ها بر نتایج پراش پرتو ایکس کانی رسی اسمکتیت (از دیدگاه ریزساختاری) و تناسب آن با چگونگی رسوب‌گذاری و تغییرات نفوذپذیری خاک (که معرف رفتار خاک از دیدگاه درشت‌ساختاری است) می‌پردازد. کاتیون­های مورد استفاده در این پژوهش، کاتیون سدیم به صورت نمک­های NaCl و Na₂CO₃ به عنوان کاتیون تک ظرفیتی و کاتیون­های کلسیم و سرب به صورت نمک­های CaCl₂ و Pb(NO₃)₂ به عنوان کاتیون­های دو ظرفیتی بوده­است. همچنین این تغییرات در مورد سرب افزوده شده به نمونه اسمکتیت حاوی درصدهای مختلف کلسیت (CaCO₃) نیز مورد بررسی قرار گرفته است.  نتایج نشان‌دهنده­ی آن است که بر اثر برهم کنش نمک با کانی رسی، موقعیت و شدت قله­ی اصلی رس ثابت نمی­ماند. این در حالی است که ساختار این نمونه‌ها بر حسب ظرفیت و غلظت نمک موجود در ساختار خاک، به‌طور محسوسی تغییر می‌کند. به‌طور کلی می‌توان گفت با چشم پوشی از واکنش­های پیچیده­ی عوامل موجود در خاک- الکترولیت تعلیقی، حضور غالب یک کاتیون در ساختار خاک سبب تغییر در ساختار خاک می­شود که این تغییر از دیدگاه ریزساختاری (XRD) و نیز درشت‌ساختاری (مانند رسوب‌گذاری) قابل تشخیص است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که حضور کربنات در افزایش ظرفیت خاک میانگر بیش از حضور یون بی­کربنات در افزایش پتانسیل سطحی رس در فرایند برهم کنش خاک- آلاینده تأثیرگذار است.