مجله بلورشناسی و کانی شناسی ایران

در برخی از نواحی زون البرز، در قاعده­ی سازند شمشک، یک سری گدازه­ی بازالتی گزارش شده است. بررسی دقیق برونزدهای زمین­شناسی این سنگ­ها در نواحی مختلف البرز شرقی نشان می­دهد که رخداد این سنگ­ها در اغلب مناطق اطراف شاهرود (قشلاق در خوش­ییلاق) و دامغان (طزره، تالو و کلاته­ ­رودبار) از نوع نفوذی و به شکل سیل، دایک و استوک­های کوچک و در برخی مناطق دامغان (چشمه­علی و تویه­دروار) و سمنان (شهمیرزاد) به صورت روانه بازالتی است. حضور آپاتیت، اسفن­های اولیه و ثانویه و فلوگوپیت در نمونه­های این مناطق، بیانگر بالا بودن میزان P و Ti و سرشت قلیایی ماگمای سازنده­ی این سنگ­­هاست. نمودارهای تعیین سری ماگمایی و تکتونوماگمایی نیز، سرشت قلیایی و جایگاه درون ورقه­ی قاره­ای این سنگ­های بازی را تأیید می­کنند. نمودارهای چند عنصری بهنجار شده به کندریت و گوشته­ی اولیه، غنی­شدگی از LREE و عناصر شدیداً ناسازگار و تهی­شدگی از HREE را نشان می­دهند. روند موازی طرح­های تغییرات عناصر نادر خاکی نمونه­ها، بیهنجاری مثبت سرب همراه با طرح­های موجود در نمودارهای تغییرات عناصر ناسازگار و سازگار نسبت به یکدیگر، بیانگر خاستگاه واحد و نقش تبلور تفریقی همراه با هضم و آلایش پوسته­ای، در شکل گیری ماگمای سازنده این سنگ­هاست. بررسی­های ژئوشیمیایی نشان می­دهند که این ماگمای قلیایی، از ذوب بخشی با درجه­ی پایین (%15-10) یک گوشته­­ گارنت­لرزولیتی غنی شده زیر لیتوسفر قاره­ای، در یک محیط کششی درون ورقه­ی قاره­ای تشکیل شده است. این محیط، از نوع حوضه­های کششی پشت کمان اولیه، در حاشیه­ی قاره­ای غیر فعال البرز در طول تریاس پایانی ـ ژوراسیک آغازین بوده است.