مجله بلورشناسی و کانی شناسی ایران

استوک پورفیری کوارتز مونزونیتی کیقال در 12 کیلومتری شمال شهرستان ورزقان، واقع در شمال غربی ایران (استان آذربایجان شرقی) قرار دارد. این توده طی فعالیت­های ماگمایی نفوذی فاز پیرنه به درون واحدهای آتشفشانی قدیمی­تر نفوذ کرده و موجب کانی­سازی مس ـ مولیبدن و گسترش زون­های دگرسان گرمابی در منطقه شده است. پس از جایگیری این توده، دایک­های تاخیری متعددی با ترکیب عمده دیوریتی ـ کوارتز دیوریتی در این منطقه به­داخل استوک کوارتزمونزونیتی نفوذ کرده­اند. رخداد شکستگی­های هیدرولیکی موجب ایجاد زون­های خرد شده­ی نفوذپذیر در داخل استوک پورفیری و سنگ­های پیرامونی و تسهیل گردش سیالات گرمابی شده که منجربه گسترش زون­های دگرسان پتاسی، فیلیک، آرژیلیک، آرژیلیک پیشرفته و پروپیلیتیک در گستره مورد بررسی شده است. در بررسی رفتار عناصر نادر خاکی در زون­های دگرسان مختلف، الگوی کلی نمودارهای عنکبوتی، شیب منفی مشخص از عناصر LREE به­سمت عناصر HREE نشان می­دهد. در زون­های پتاسی و فیلیک، تهی شدگی عناصر REE قابل مشاهده­اند که به­علت فعالیت بالای همبافت­های سولفاتی و پایین بودن pH و نیز نسبت بالای سنگ/آب بوده است اما در زون آرژیلیک در مقابل تهی­شدگی عناصر LREE، عناصر HREE غنی شدگی نشان می­دهند که به­دلیل جذب آنها به­وسیله­ی کانی­های رسی و نیز فعالیت پایین همبافت­های سولفاتی در شاره­های تولید کننده­ی دگرسانی آرژیلیک است. در زون پروپیلیتیک عناصرHREE  
بی­تحرک بوده ولی عناصر LREE در مقایسه با نمونه­ی تقریباً سالم، غنی­ شدگی نشان می­دهند و در زون شسته شده، تهی شدگی عناصر LREE و MREE بیشتر از عناصر HREE است. نسبت (Eu/Eu*) در نمونه تقریباً سالم و نمونه­های دگرسان کوچکتر از 1 است اما نسبت (Ce/Ce*) بزرگتر از 1 است. بر این اساس بیهنجاری منفی Eu می­تواند به­دلیل جدایش تفریقی پلاژیوکلازهای کلسیک از ماگمای مولد استوک پورفیری و یا عدم وجود آنها در مواد خاستگاه ماگمای مادر باشد. بیشترین مقدار (Eu/Eu*) به زون شسته شده وابسته است که به­علت حاکم بودن شرایط اکسیدی و نامتحرک شدن این عنصر است. مقدار این نسبت در زون آرژیلیک مشابه نمونه­ی سالم بوده و در زون­های پتاسی و فیلیک به­­دلیل تمرکز و ته­نشینی این عنصر به­وسیله­ی اکسیدها و سولفیدهای گرمابی، بیشتر از نمونه سالم است.