مجله بلورشناسی و کانی شناسی ایران

شکل بلورها در شرایط فیزیکی و شیمیایی تبلور، کنترل می‌شود؛ بنابراین اندازه‌گیری آن می‌تواند برخی از ویژگی‌های محیط تبلور بلورها را بازتاب دهد. در این نوشتار، روش­های مختلف اندازه‌گیری کمّی شکل بلورها در فضای سه بعدی بر مبنای محاسبات آماری، مدل‌سازی عددی نرم‌افزاری و مشاهدات میکروسکوپی مورد بحث قرار گرفته است. اندازه و شکل بلورها در دو گروه سنگ‌های آندزیت بازالتی و دیوریتی تا کوارتز دیوریتی منطقه­ی مورد بررسی واقع در 120 کیلومتری جنوب خاوری بیرجند پردازش شدند. ویژگی‌های هندسی بیش از 3200 بلور پلاژیوکلاز در 9 مقطع میکروسکوپی از این دو گروه سنگی اندازه‌گیری شدند. نتایج محاسبه­ی نسبت منظر بلورها (S:I:L یا بعد کوتاه: بعد متوسط: بعد بلند) و چگونگی نمونه‌ها در نمودار زینگ (نسبت S/I نسبت به I/L) نشان داد که نمود بلورها در هر دو گروه تخته‌ای است (I≈L) ولی در گروه نخست، میزان تخته‌ای بودن بیشتر است (I, L>2). از مقایسه و تحلیل شرایط کینتیکی و دینامیکی تبلور می‌توان نتیجه گرفت که ریزبلور‌های گروه اول در شرایط با درجه­ی سردشدگی و سرعت رشد بیشتر (در حدود mms^{-1 9-} 10 برای یک دوره­ی زمانی سردشدن 3 ساله) نسبت به بلورهای گروه دوم در محیطی که جنبش نسبی بین بلور و محیط رشد بالا بود تشکیل شده‌اند، و جابجایی مکانیکی ماگما و شیب بالای تغییرات پتانسیل شیمیایی نقش قابل توجهی در ایجاد شکل بلورها داشته است. در گروه دوم، سرعت رشد پایین‌ و سرعت انتشار بالاتر بوده است. در ضمن فرایند درشت‌شدگی بافتی در تغییر شکل بلورهای گروه دوم از تخته‌ای به حالت­های هم‌بعدتر و در کاهش نسبت منظر بلورها متناسب با افزایش اندازه­ی بیشینه­ی بلورها ﻣﺆﺛﺮ بوده است.