مجله بلورشناسی و کانی شناسی ایران

توده­ی­ گرانودیوریتی لخشک به عنوان بخشی از نوار گرانیتوئیدی زاهدان-سراوان، در 15 کیلومتری شمال غرب شهرستان زاهدان واقع شده است. ترکیب کلی توده، بیشتر از گرانودیوریت بوده و به­وسیله­ی دایک­های فراوان میکرودیوریتی و داسیتی قطع شده است. این دایک­ها حدود یک تا دو میلیون سال پس از تبلور و سرد شدن توده­ی لخشک، در آن جایگزین شده­اند. پلاژیوکلاز (الیگوکلاز- آندزین)، فلدسپار پتاسیم (ارتوز)، کوارتز، بیوتیت و آمفیبول (پارگازیت و ادنیت)، کانی­های اصلی سازنده توده هستند. در این پژوهش، از ترکیب شیمیایی این کانی­ها برای تعیین شرایط فیزیکی حاکم بر تبلور و جایگیری نهایی و جایگاه زمین­ساختی تشکیل این سنگ­ها استفاده شده است. حضور آمفیبول­های کلسیک و بیوتیت­های اولیه شواهدی بر خاستگاه آذرین (I) توده گرانودیوریتی لخشک هستند. آمفیبول­های موجود در توده دارای مقداری بین 02_/1 تا 3_/1 هستند که نشانگر تبلور ماگمای تشکیل دهنده­ آن­ها در عمق 8_/3 تا 4_/8 کیلومتری (حدود 7 کیلومتری پوسته بالایی) است؛ امّا مراکز آمفیبول­های موجود در دایک­ها دارای مقداری  برابر 9_/1 تا 3_/2 است که عمق مخزن ماگمایی محل تبلور را در پوسته­ی میانی-زیرین (9_/16 تا 23 کیلومتری) نشان می­دهد که پس از جایگزینی در اعماق کمتر محل استقرار توده­ی گرانیتوئیدی (پوسته­ی بالایی)، به خاطر ضخامت کم، به سرعت سرد شده­اند. دماسنجی­های انجام گرفته برروی سنگ­های مورد بررسی نشانگر دماهای توقف تبادل و تعادل نهایی کانی­ها در دماهای ºC 732-645 برای توده­ی نفوذی، ºC 824-730 برای دایک­های داسیتی و ºC 945-808 برای دایک­های میکرودیوریتی است. قرارگیری بیوتیت­های توده نفوذی لخشک در گستره­ی آهکی-قلیایی، بیانگر تشکیل آن­ها در محیط زمین­ساختی حاشیه­ی فعال قاره­ای طی فرورانش سنگ کره اقیانوسی سیستان به زیر بلوک افغان است.