مجله بلورشناسی و کانی شناسی ایران

توده گرانیتوئیدی آستانه در 40 کیلومتری شهرستان اراک قرار گرفته و بخشی از زون ساختاری سنندج-‌ سیرجان را در باختر ایران تشکیل می‌دهد. بیشتر این توده نفوذی از سنگ­های گرانودیوریتی تشکیل شده و به‌طور گسترده­ای دستخوش دگرسانی گرمابی شده است. توصیف این زون­های دگرسان بر اساس بررسی­های صحرایی، کانی‌شناسی و رفتار عناصر نادرخاکی (REE) موضوع این مقاله است. در گستره مورد بررسی هشت زون دگرسان گرمابی شامل زون فیلیک (سریسیتی) با انبوهه­هایی از کوارتز، سریسیت و پیریت؛ کلریتی با مجموعه کوارتز، سریسیت، و کلریت؛ پروپیلیتی با مجموعه کانی‌های کلریت، اپیدوت، کلسیت و آلبیت؛ آرژیلیتی با فراوانی بیشتر کانی­های رسی (کلریت و ایلیت)؛ سیلیسی با فراوانی کوارتز؛ آلبیتی با کانی‌های آلبیت، کلریت؛ و کوارتز؛ هماتیتی با انبوهه­هایی از هماتیت، کربنات­های آهن (آنکریت و سیدریت)؛ و بالاخره کلریت تورمالینی شده با کانی شاخص تورمالین (دراویت) قابل شناسایی هستند. نتایج حاصل نشان می‌دهند که تفاوت­های چشمگیری در رفتار REE‌ها، در زون‌های مختلف دگرسان این منطقه وجود دارد به طوری‌که در زون دگرسان سریسیتی LREE‌ها غنی شده‌اند، ولی الگوی HREEها (به استثنای Yb که غنی شده است) در مقایسه با سنگ نادگرسان‌ معادل خود، تغییری نمی‌کند. در زون دگرسان کلریتی LREE‌ها تهی‌شده‌اند ولی HREE‌ها رفتارهای متفاوتی نشان می‌دهند. در زون‌های دگرسان پروپیلیتی و آرژیلیتی همه REE‌ها تهی شده‌اند ولی LREE‌ها در مقایسه با HREE ها تهی‌‌شدگی بیشتری نشان می‌دهند، و در زون دگرسان سیلیسی و هماتیتی LREE‌ها در مقایسه با HREE‌ها غنی‌شد‌گی نشان می‌دهند، و با‌لاخره در زون دگرسان آلبیتی و زون تورمالینی همه REE‌ها تهی شده‌اند. این ویژگی‌ها نشان می‌دهند که رفتار REEها در زون‌های دگرسان گرمابی توده گرانیتوئیدی آستانه در‌واقع به‌واسطه PH، حضور آمیخته­های یونی در شاره و وجود کانی­های ثانویه‌ای که بتوانند REE‌ها را در ساختار خود بپذیرند، کنترل می‌شوند.